Welke toetsen kun je gebruiken om het niveau van technisch lezen op woordniveau, tekstniveau en pseudowoorden vast te stellen?

Het decoderen van woorden is de kern van de technische leesvaardigheid. Bij het lezen van tekst spelen meerdere factoren een rol, die bij het lezen van losse woorden niet spelen. De kwaliteit van het lezen van pseudowoorden zegt iets over fonologische vaardigheden en de toepassing ervan bij het decoderen van woorden. Informatie over de kwaliteit van het lezen van tekst en van pseudo­woorden krijgen hun betekenis tegen de achtergrond van de kwaliteit van de directe woordherken­ning. Recentelijk zijn er twee nieuwe tests voor technisch lezen op woord­niveau op de markt ver­schenen. Dit gaf aanleiding tot vele vragen. Hier volgt een vergelijkende beoordeling van alle be­schik­bare tests voor technisch lezen van zowel woorden, tekst als pseudowoorden. Aan de orde komen DMT, 3DM, TLT, TLW, EMT, IEP en redzaamheidslezen.

De DMT van Cito is sinds jaar en dag de meest gebruikte woordleestest binnen het LVS. Voor opti­male bruikbaarheid heeft Cito onlangs T-waarden van de leesvaardigheidsscores vrijgegeven omwille van de vergelijkbaarheid van verschillende tests en toetsen. Deze zijn op te vragen bij de Klanten­service van Cito. Voor tekstlezen zijn er de AVI-toetskaarten.
Het gerucht doet de ronde, dat Cito van plan zou zijn de DMT uit de markt te nemen en te vervangen door het in ontwikkeling zijnde nieuwe LVS ‘Leerling in beeld’. Bij navraag blijkt het tegendeel waar te zijn. De bestaande toetsen gaan deel uitmaken van Leerling in Beeld.

De Leestaak uit de 3DM bestaat uit losse woorden, genormeerd voor schoolgroepen. De 3DM geeft sinds jaar en dag de resultaten weer in o.a. T-scores. U neemt de score op set 1 (hoogfrequente woorden) om te bepalen of een leerling bij de zwakste 10% dan wel bij de zwakste 6,7% scoort. De resultaten op set 2 (laagfrequente woorden) en 3 (pseudowoorden) krijgen hun betekenis tegen de achter­grond van set 1.

Uitgeverij Boom werkt al enige tijd aan een nieuw LVS. Eerder verscheen de Boom Technisch Lezen Tekst (TLT). Een enkele kaart met een tekst die begint met eenvoudige woorden (AVI M3) en eindigt met complexe woorden (AVI M8). Anders dan bij de AVI-toetskaarten kan dezelfde tekst in alle groepen van de basisschool worden gebruikt.

Begin 2023 verscheen de Boom Technisch Lezen Woorden (TLW). Eén kaart voor de hele basisschool­periode begint op het niveau van de DMT-1 en eindigt met woorden op niveau DMT-3. Boom heeft bij beide T-waarden toegevoegd aan de rapportage. In ontwikkeling is: de Boom Technisch Lezen  Pseudowoorden (TLP). Deze wordt eind 2023 verwacht.

Bij uitgeverij Pearson verschenen de EMT en de Klepel. Het betreft een recente hernormering van de oorspronkelijke toetsen uit resp. 1973 en 1994. De gebruikelijke wijze van normeren van vaardig­heden die sterk afhankelijk zijn van  onderwijs/­instructie, is leerlingen te vergelijken met leerlingen die evenveel maanden leesonderwijs hebben ontvangen. Dit was ook het geval bij de voorlaatste versie van de EMT. De auteurs van de laatste versies van EMT en Klepel hebben in eerste instantie gekozen voor een normering op basis van kalenderleeftijd. In goed overleg met de uitgever en de auteurs is dit inmiddels hersteld en zijn er voor EMT en Klepel nu ook leergroepnormen, op te vragen bij Pearson.

Op grond van de beperkte informatie die beschikbaar is, lijkt het IEP-LVS niet aan de basale psycho­metrische kwa­­li­­teitseisen te voldoen. De indruk bestaat zelfs, dat sprake is van methodegebonden criteriumtoetsen. Het ontbreken van een methodeonafhankelijke woordleestest  is niet acceptabel.
Kortom, de IEP-toetsen kunnen, tot het tegendeel wordt aangetoond, niet gebruikt worden voor een aanmelding voor vergoede diagnostiek en eventueel behandeling, omdat het feitelijke leesniveau er niet mee kan worden vastgesteld.

Binnen het Redzaamheidslezen wordt gewerkt met een aangepaste versie van de DMT, de DMT-R. Voor toetsen die binnen het onderwijs worden afgenomen hanteert het NKD een aantal voorwaarden om de kwaliteit ervan te kunnen waarborgen (zie Aan welke voorwaarden moet een toets die op school wordt gebruikt om de achterstand aan te tonen bij kinderen met een vermoeden van dyslexie, voldoen?). Deze voorwaarden gelden dus ook voor de DMT-R. Totdat aan deze voorwaarden is voldaan, zullen scholen die werken volgens de principes van het Redzaamheidslezen de reguliere DMT moeten gebruiken. Alternatief voor de DMT is de Boom Toets Technisch Lezen Woorden (TTL-W).

Samenvattend, om de drie aspecten van technisch lezen te toetsen zijn er op dit moment de volgende mogelijkheden:

Toelichting bij opties 5 t/m 8:
Het niveau van woordlezen leidt u af van de DMT, de 3DM of van de Boom-TLW. Als u de Klepel afneemt, heeft u dezelfde interpretatiemoeilijkheid als bij de EMT door het gebruik van leeftijds­normen. U gebruikt EMT en Klepel daarom niet om het niveau – en daarmee de achterstand – te bepalen. Wel beoordeelt u de prestatie op de Klepel tegen de achtergrond van de prestatie op de EMT.  Je verwacht een lagere score, de RS op Klepel is vanaf groep 4 gemiddeld de helft van de RS op de EMT. Bijvoorbeeld als de ruwe Klepelscore bijna even hoog is als de ruwe EMT-score, duidt dat op een overmatig gebruik een spellende strategie; is de ruwe Klepelscore veel lager dan 50% van de ruwe EMT-score, dan compenseert de leerling waarschijnlijk zijn fonologisch tekort die resulteert in een radende strategie.