Ga naar de inhoud
Als het over kwaliteit in dyslexiezorg gaat

NIEUWSBRIEF 21

Zicht op digitale ontwikkelingen

Digitaal lezen is niet meer weg te denken uit het onderwijs en de maatschappij. In deze nieuwsbrief geeft Eliane Segers, hoogleraar en wetenschappelijk directeur van het Expertisecentrum Nederlands een inkijkje in een aantal ontwikkelingen in dit vakgebied. Lees het interview.

Voor wie Eliane Segers niet kent: zij is onder meer hoogleraar Leren en Technologie aan de Radboud Universiteit en bekleedt de leerstoel Lezen en Digitale Media aan de Universiteit Twente. Door haar functie als wetenschappelijk directeur van het Expertisecentrum Nederlands is ze betrokken bij het Stimuleringsprogramma Aanpak Dyslexie.

Diep lezen staat onder druk

Om maar gelijk met het slechte nieuws te beginnen: uit veel onderzoek blijkt dat het begrip van digitale teksten vaak lager is dan het begrip van papieren teksten. “Dat verschil in begrip is in de loop van de jaren zelfs groter geworden”, zegt Eliane.
Een term die we in dit verband de laatste tijd veel tegenkomen, is ‘diep lezen’. “Er wordt veelal gesteld dat we door het digitale lezen niet meer diep kunnen lezen. Ofwel, dat we niet meer echt wegzinken in een boek, zoals we dat vroeger misschien deden.” Eliane refereert in dit verband aan het boek Reader, come home van Maryanne Wolf. “Een geweldig boek, waarin Wolf uiteenzet dat ons brein de afgelopen decennia veranderd is doordat we zoveel worden blootgesteld aan digitale media. Op alle apparaten waarop we lezen, krijgen we voortdurend korte beloningen: er komen mails binnen, LinkedIn-berichten, appjes, noem maar op. Door die voortdurende afleidingen zijn we volgens Wolf niet meer in staat om onze aandacht langdurig te richten.”

Je weg vinden in de digitale wereld

Moeten we kinderen, en in het bijzonder kinderen met dyslexie, dan minder digitaal laten lezen? vragen we Eliane. “Het zou kunnen dat een kind met dyslexie mentaal sneller moe wordt van online lezen. Want wie online leest, moet veel scannen en lezen. Als dat vertraagd verloopt, is het ook moeilijker en ben je waarschijnlijk sneller moe. Maar daarmee suggereer ik niet dat je kinderen met dyslexie minder digitaal moet laten lezen. Elk kind moet zijn weg zien te vinden in de digitale wereld. Als je tegenwoordig kennis wilt opdoen of iets goed wilt uitzoeken, ga je googelen. Daarbij gaat het niet alleen om het vinden van online informatie, maar vooral ook om het snappen van de informatie die je vindt. De ellende is dat je doorgaans meerdere bronnen vindt. Het is heel complex om de informatie uit al die bronnen te integreren tot één mentaal model, zeker als die informatie ook nog tegenstrijdig is.”

Nederlandse kinderen raken achterop

Eliane wijst in dit verband op PISA-studies. “Het blijkt dat Nederlandse leerlingen niet zozeer zwakker zijn geworden in het vinden van informatie in teksten. Ook het begrip is prima, maar ze zakken door het ijs op het gebied van reflecteren en evalueren. We weten niet waarom Nederlandse leerlingen daar zoveel slechter in zijn dan leerlingen in omringende landen. Misschien komt dat in het Nederlandse onderwijs onvoldoende aan bod of zijn kinderen al zo digitaal dat ze minder goed diep lezen? Hoe dan ook is het wel een essentiële vaardigheid. Als we dat niet kunnen, hebben we als maatschappij een probleem. Dat moet je dus elk kind leren, ook als het lezen zelf nog moeilijk is.”

Fitness voor de geest

Uit diezelfde PISA-onderzoeken blijkt dat kinderen veel minder tijd besteden aan lezen en er weinig plezier aan beleven. Wat is volgens Eliane de sleutel om meer meters te maken, iets wat juist ook voor kinderen met dyslexie zo belangrijk is? “Bij kinderen met dyslexie is technisch lezen het primaire probleem, daar ligt dan ook de voornaamste focus van de dyslexiebehandelaar. Door oneindig veel te oefenen, help je het kind om beter te leren lezen. Maar je wilt natuurlijk ook gewoon dat kinderen met dyslexie de lol in het lezen ontdekken of vasthouden. Om de woorden van Adriaan van Dis te gebruiken: lezen is fitness voor de geest, je wordt er een beter mens van.”

Audioboeken

Omdat kinderen met dyslexie minder goed kunnen lezen, staat de motivatie vaak onder druk. Om hen aan het lezen te krijgen, is het volgens Eliane belangrijk om de zelfdeterminatietheorie in gedachten te houden. “Het is belangrijk dat het kind autonomie ervaart en zelf keuzes mag maken. Of je nou leerkracht bent of dyslexiebehandelaar: hou jezelf op de hoogte van nieuwe boeken die er uitkomen, creëer een rijke boekomgeving, reik het kind een selectie van boeken aan die aansluiten bij zijn interesses en waaruit het zelf kan kiezen.” Schroom niet om daarbij ook audioboeken aan te bieden. “Alles wat ervoor kan zorgen dat een kind van verhalen en boeken gaat houden, is goed.”

Hybride verhalen

Technische leesvaardigheid, woordenschat, leeservaring en voorkennis zijn belangrijke voorspellers voor goed kunnen lezen en begrip. Voor zwakke lezers zouden hybride verhalen een steun in de rug kunnen zijn voor goed tekstbegrip. Daarmee bedoelt Eliane verhalen waarbij bijvoorbeeld tekst, beeld en geluid naast elkaar gebruikt worden. Zij benadrukt dat het belangrijk is dat de plaatjes en andere elementen het verhaal inhoudelijk ondersteunen; ze moeten niet afleiden.
Er wordt wel eens gesuggereerd dat juist kinderen met dyslexie meer moeite hebben met het integreren en verwerken van visuele tekst, auditieve elementen en plaatjes. “Kinderen met dyslexie hebben vaak een kleiner werkgeheugen. Daardoor zouden al die verschillende elementen die op hen afkomen extra belastend zijn, zo is de gedachte. Toe nu toe is daar echter weinig bewijs voor gevonden, dat lijkt dus reuze mee te vallen.”

Meer lezen

Lees meer over de resultaten van alle PISA-onderzoeken.
Lees ook het interview met Boukje Toering, waarin zij ingaat op het bevorderen van leesplezier en tekstbegrip.

Back to top