O… ZO!

Het NKD zet zich in voor het versterken van de samenwerking in de keten, tussen Onderwijs en Zorg. Dit jaar laten we in de NKD-nieuwsbrief mensen aan het woord die hier ervaring mee opdoen en inspirerende ideeën over hebben. In dit nummer zijn dat twee poortwachters: Lotte de Winter en Anne-Sophie Kokol, beide werkzaam bij ZIEN in de Klas. 

Poortwachters zijn in de dyslexiezorg een bekend fenomeen, maar zij vullen hun rol in de praktijk best verschillend in. Voor de BAC (Beleidsadviescommissie van het NKD) genoeg reden om recentelijk een rondetafelgesprek te organiseren over de rol van poortwachter. Vertegenwoordigers uit de hele keten zaten aan tafel: gemeente, onderwijs, zorgaanbieders en poortwachters. ‘Het was heel interessant om vanuit al die verschillende invalshoeken naar de rol van de poortwachter te kijken’, zegt NVO orthopedagoog-generalist Lotte de Winter. Lotte is regiebehandelaar bij ZIEN in de Klas en voorheen poortwachter in Gooi- en Vechtstreek. Als regiebehandelaar is zij overigens nog steeds betrokken bij de poortwachtersfunctie, die Zien de Klas bijvoorbeeld in de regio Lekstroom invult.

Poortwachter-plus

‘De meeste poortwachters zijn in eerste instantie gestart met een beperkte rol: de poortwachter als ‘slagboom’, als onafhankelijk toetser die de dossiers beoordeelt en bepaalt of een kind toegang heeft tot de vergoede dyslexiezorg. In het werkveld was de gangbare visie dat je als poortwachter afstand moest bewaren. Inmiddels zijn we daarvan teruggekomen en wordt de rol van poortwachter op veel plekken veel breder en inhoudelijker ingevuld. Een mooi voorbeeld is Zwolle, waar wordt nagedacht over de vraag hoe de poortwachter kan bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs. Wij noemen dat de poortwachter-plus functie’, legt Lotte uit.

Adviseur, sparringpartner en kritisch klankbord

Een poortwachter-plus is Anne-Sophie Kokol, sinds vijf jaar NVO orthopedagoog en dyslexiebehandelaar bij ZIEN in de Klas. ‘Als poortwachter ontvang ik opgebouwde leerlingdossiers met onder andere handelingsplannen en groepsplannen. Dat geeft mij een waardevol inkijkje in het leesonderwijs van de school. Natuurlijk ben ik als poortwachter in de eerste plaats nog steeds degene die de dossiers beoordeelt, daarin volg ik het Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling 3.0. Maar mijn rol als poortwachter-plus stopt daar niet. Vanuit een bredere rolopvatting kan ik zaken signaleren en daarover in gesprek gaan met de school.’

Investeren in de relatie

Anne-Sophie benadrukt dat een goede relatie voorwaardelijk is om haar brede rol in te vullen. ‘Het gaat erom dat scholen je weten te vinden en gaan zien als partner. Zij moeten je vertrouwen en weten dat het helemaal oké is om open te zijn over hun vragen en zorgen, dat ik als poortwachter bereid ben om mee te denken. Dat doe ik vanuit een onafhankelijke positie, want ZIEN in de Klas biedt in Zwolle geen dyslexiezorg aan. Ik denk dat dat een voordeel is bij het invullen van mijn rol als adviseur, sparringpartner en kritisch klankbord voor de school.’

Werkzame principes

Anne-Sophie werkt in de opdracht van de gemeente Zwolle, maar als dyslexiebehandelaar kent ze natuurlijk alle inhoudelijke ins en outs van de dyslexiezorg. Anne-Sophie: ‘Daardoor kan ik richting scholen ook een stuk inhoud inbrengen, bijvoorbeeld over de manier waarop je ondersteuningsniveau 3 effectief neerzet en wat daarin de werkzame principes zijn. Daarbij gaat het onder meer over het aanleren van strategieën, instructie, feedback geven en leesmotivatie.’ Lotte vult aan: ‘Vanuit de dyslexiepraktijk weten wij goed wat werkt in het lees- en spellingonderwijs en waar kinderen behoefte aan hebben. Die kennis is niet alleen relevant voor kinderen met een leesstoornis, maar voor elk kind met een leesachterstand of leesproblematiek. Voorheen werkten op veel scholen RT’ers, die ook over dit soort kennis beschikten, maar die functie is steeds meer aan het verdwijnen. Leerkrachten hebben dit soort specifieke kennis niet altijd in huis.’
De school is verantwoordelijk voor de dossieropbouw en de zogenoemde ‘gestapelde ondersteuning’. In de praktijk steekt het lerarentekort nogal eens een stok in de wielen. Lotte: ‘Je merkt aan alles dat we met z’n allen hetzelfde willen, maar het lerarentekort en het capaciteitsprobleem maakt het voor scholen lastig om ondersteuningsniveau 1, 2 en 3 goed in te vullen.’

De meerwaarde van de zorg in de keten

Soms is het inzetten van mensen uit de dyslexiezorg op scholen een goede oplossing, met name voor ondersteuningsniveau 3. De dyslexiebehandelaars van ZIEN in de Klas doen dat onder meer in Lelystad. In diezelfde gemeente wordt ook ervaring opgedaan met andere manieren om als zorgaanbieder van meerwaarde te zijn. ZIEN geeft bijvoorbeeld trainingen in combinatie met coaching. Anne-Sophie: ‘In de training gaan we vooral in op de theorie achter ondersteuningsniveau 3. In aanvulling hierop geeft een collega van mij coaching-on-the-job. Zij helpt scholen om de theoretische kennis te vertalen naar de praktijk. Van alle interventies die we in Lelystad inzetten, onderzoeken we het effect.’

Monitoring

Lotte legt uit dat een poortwachter ook meerwaarde kan hebben op het gebied van monitoring. ‘Omdat alle dossiers bij jou binnenkomen, krijg je een goed beeld van de gemeente of de regio en van de verwijzingen per school. Dat kun je relateren aan de prevalentienorm. Als een school bijvoorbeeld heel veel leerlingen aanmeldt voor de vergoede dyslexiezorg is dat wel opvallend. Dat zegt misschien iets over de kwaliteit van het lees- en spellingonderwijs, daar kun je met de school over in gesprek gaan. Als een school niet of nauwelijks leerlingen verwijst, is dat ook iets om alert op te zijn. Kent de school de routes en de procedures onvoldoende of speelt er iets anders?’

Kwaliteitscriteria poortwachters

Lotte en Anne-Sophie vinden het heel goed dat er, op initiatief van het NKD, met een grote groep ketenpartners wordt nagedacht over de kwaliteitscriteria voor de poortwachter. Lotte: ‘In het rondetafelgesprek hebben we verkend wat je minimaal van een poortwachter mag verwachten, bijvoorbeeld qua taken en achtergrond, en waar mogelijkheden zijn voor een bredere roluitvoering. De input die we geleverd hebben, zal worden meegenomen door de BAC, die werkt aan de kwaliteitscriteria voor poortwachters. Het is mooi als de kwaliteitscriteria straks duidelijk beschreven zijn en door alle partijen worden erkend.’