De inspiratie van Marzenka Rolak

Sinds Marzenka Rolak in de dyslexiezorg ging werken, is ze met haar doelgroep meegegroeid. Aanvankelijk werkte ze met basisschoolleerlingen, nu ondersteunt ze vooral vo-leerlingen, studenten en volwassenen. Als het aan haar ligt, gaan we op een andere manier denken over dyslexie.

Waarom wilde je met je doelgroep meegroeien?

“Tot tien jaar geleden behandelde ik bij de Leeskliniek van de CED-Groep basisschoolleerlingen. We werkten volgens een strak protocol, maar bij sommige kinderen wilde ik méér of iets anders doen. Ook wilde ik iets kunnen betekenen voor kinderen die naar het voortgezet onderwijs gaan.
Ik ben toen voor mezelf begonnen en begeleidde aanvankelijk vo-leerlingen, later ook studenten en volwassenen. Veel van hen lopen tegen hun dyslexie aan. Zeker voor de transitiemomenten – de overgang van po naar vo, van vo naar vervolgonderwijs en van vervolgonderwijs naar werk – is er niet echt een goed aanbod. Door het verleggen van mijn werkterrein heb ik een bredere blik op dyslexie gekregen.”

Welke nieuwe inzichten kreeg je over dyslexie?

“Het dyslexieonderzoek en de -zorg richten zich vooral op lezen en spellen. Maar dyslexie is veel meer dan dat. Veel mensen met dyslexie hebben bijvoorbeeld ook last van schaamte, faalangst, uitstelgedrag, perfectionisme, een laag zelfbeeld en moeite met het verwoorden van hun gedachten. Of het nu gaat om het schrijven van een verslag, rapport of e-mail, het vlot reageren tijdens een vergadering of het houden van een praatje. Dat zijn allemaal dingen waarvan ik niet wist dat het met dyslexie te maken heeft. Maar in mijn praktijk hoor en zie ik dit zoveel terug.”

Waar pleit je voor?

“Meer aandacht voor hoe kinderen en volwassenen met dyslexie zichzelf kunnen helpen.
Doorzettingsvermogen wordt in het basisonderwijs als iets heel positiefs gezien. Maar zo leren we dyslectische kinderen al op jonge leeftijd om maar door en door te gaan en om ongevoelig te worden voor hun eigen grenzen. Ik heb zoveel kinderen gezien die in het vo faalangsttraining krijgen of uitvallen, en volwassen met psychische problemen of burn-outklachten. Als zij bij een psycholoog komen, wordt dat niet gekoppeld aan de dyslexie.
Het zou zó fijn als kinderen al op de basisschool iets beter gaan snappen hoe hun eigen psyche werkt. Natuurlijk moeten ze leren lezen en spellen, maar ze moeten ook leren hoe ze hun eigen negatieve en beperkende gedachtenpatronen kunnen beïnvloeden. Zo worden ze mentaal sterker.”

Is die psycho-educatie er ook voor vo-leerlingen?

“Zeker. Om hier in groepjes mee aan de slag te gaan, heb ik een lessenserie ontwikkeld Dyslekeys. Ik heb net een pilot afgerond op vier scholen; vmbo-bb/kb, vmbo-tl, havo/vwo en vwo+/gymnasium. De lessen gaan over psycho-educatie en leerstrategieën. De leerlingen leren beter begrijpen wat dyslexie voor hen betekent en ze krijgen ‘gereedschappen’ waarmee ze zichzelf beter kunnen helpen. De lessen zullen volgend jaar uitgegeven gaan worden.
Om de zelfredzaamheid van scholen te stimuleren, train ik ook docenten. Zo kunnen zij de lessen straks zelf geven. Ook betrek ik ouders. Omdat ze vaak niet goed weten welke faciliteiten ze van scholen kunnen verwachten, informeer ik ze bijvoorbeeld over wet- en regelgeving.”

Hebben de lessen effect?

De meeste kinderen hebben een breder beeld van hun dyslexie gekregen, maar ook van hun sterke kanten. Ze weten hoe ze kunnen werken met overhoorprogramma’s zoals Quizlet.  Ook leren ze hoe ze leerstrategieën kunnen gebruiken die meer passen bij hun sterke kanten, bijvoorbeeld visuele en contextstrategieën. Op aandringen van een docent hebben we in de evaluatie ook de stelling opgenomen ‘ik heb meer zelfvertrouwen gekregen van de lessen’. Bij de helft van de leerlingen blijkt dat inderdaad het geval. Terwijl we daar dus helemaal niet specifiek aan werken. Dan denk ik wel: wow, als je in zes lessen al zoveel kunt bereiken!”

Wat doe je voor studenten met dyslexie?

“Op de Hogeschool Rotterdam ben ik in de voetsporen van Nel Hofmeester getreden en heb ik jarenlang studenten begeleid, cursussen aan studenten met dyslexie gegeven en de helpdesk dyslexie gedraaid. Op dit moment ben ik nog aan de Erasmus Universiteit verbonden voor het geven van de cursus Effectief studeren met dyslexie. Vanuit mijn eigen praktijk train ik bijvoorbeeld studieadviseurs en begeleid ik individuele studenten. We leven in een tijd waarin steeds meer technologie en hulpmiddelen beschikbaar zijn. Veel studenten weten niet eens welke technische mogelijkheden er alleen al in hun eigen mobiel zitten.
Op dit moment ben ik in Tilburg bezig met een promotieonderzoek naar studeren met dyslexie. In mijn onderzoek kijk ik naar belemmeringen en eventueel helpende factoren. Daarvoor bevraag ik de studenten én de studieadviseurs. Aan studenten vraag ik ook naar de waardevolle doelen die ze willen realiseren. Daar is in eerder onderzoek nog niet naar gekeken. Bij het uitwerken van transcripten zie ik letterlijk hoeveel moeite dyslectische studenten hebben met het mondeling verwoorden van hun gedachten, terwijl ze allemaal hoger of universitair onderwijs volgen. In mijn gesprekken met hen ervaar ik dat eigenlijk nooit zo.”

Je zou graag meer ervaringsdeskundigen in de dyslexiezorg zien …

“Absoluut! Ik heb een stagiaire met dyslexie en merk dat veel kinderen in mijn praktijk enorm nieuwsgierig zijn naar haar verhalen en ervaringen. Kinderen en pubers met dyslexie willen succesvolle voorbeelden. Die zijn er nu te weinig.
Ook zou het goed zijn als er meer wisselwerking en dialoog is tussen theorie en praktijk, die is er volgens mij nu onvoldoende. Ik denk dat bijvoorbeeld het NKD er een goede rol in kan spelen om dat te entameren en te stimuleren.”

Aan wie geef je het estafettestokje door?

“Aan Nel Hofmeester. Toen ik aan het meegroeien was met mijn doelgroep, kon ik helemaal niets vinden over studenten met dyslexie. Behalve een boek van Nel Hofmeester. Ik heb contact met haar gezocht en sindsdien spreken we elkaar regelmatig.
Ik ben helemaal binnen het medische model opgeleid. Nel heeft mijn ogen geopend om ook op andere manieren naar dyslexie te gaan kijken. Daar ben ik haar dankbaar voor. Zij is voor mij een enorme inspiratiebron.”