Ga naar de inhoud
Als het over kwaliteit in dyslexiezorg gaat

NIEUWSBRIEF 37

Leren lezen en de invloed van de thuistaal

Lange tijd leerden kinderen op de Nederlands-Caribische eilanden lezen in het Nederlands. Inmiddels mogen scholen het leesonderwijs ook starten in het Papiaments. Dat is de taal van het sociale verkeer, die verreweg de meeste kinderen thuis spreken. Gil-Marie Mercelina onderzocht de gevolgen. Een belangrijke conclusie: als het leesonderwijs in het Papiaments start, kan dat bijdragen aan tekstbegrip in het Nederlands.

De postkoloniale context op de Nederlandse Caribische eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao is qua onderwijs in verschillende opzichten bijzonder te noemen. Zo leerden alle kinderen tot 2001 op school lezen in het Nederlands, de taal van de voormalige kolonisator. Je kunt stellen dat de meerderheid van de bevolking werd geschoold in de taal van de minderheid. Het Papiaments en andere Creoolse talen hadden een lage status. Door de toegenomen waardering voor de Creoolse talen hebben scholen nu wél de mogelijkheid om het leesonderwijs in groep 3 te starten in het Papiaments. Naar de effecten hiervan was echter nog geen wetenschappelijk onderzoek gedaan totdat Gil-Marie Mercelina deze handschoen oppakte.

Veel uitval en zittenblijvers

Over haar interesse voor dit onderwerp zegt zij: “Ik ben opgegroeid op Bonaire en ook ik heb als kind leren lezen in het Nederlands. Voor mij was dat normaal, maar toen ik ouder werd en ook de koloniale geschiedenis van de eilanden kende, riep dat wel vragen op. Er is keer op keer geprobeerd om het Papiaments ‘weg te vegen’, maar de taal heeft weten te overleven. In het Papiaments worden bijvoorbeeld ook kranten en radioprogramma’s gemaakt. Nederlands was altijd de taal van het onderwijs, maar gezien het vele aantal uitvallers, analfabeten en zittenblijvers zou je kunnen zeggen dat dat niet werkte. Er wordt vaak gezegd dat het voor kinderen beter is om in de moedertaal te leren lezen. Dat wordt ook ondersteund door onderzoek in diverse talen. Specifiek onderzoek naar het leesonderwijs in het Papiaments was echter nog nooit gedaan.”

Onderwijscontext op de eilanden

Met haar promotieonderzoek aan de Radboud Universiteit laat Gil-Marie zien wat de gevolgen zijn als het leesonderwijs start in het Papiaments dan wel het Nederlands. Aan het onderzoek deden zeven gemiddeld scorende basisscholen mee. De steekproef bestond uit 156 kinderen.
Om de context te begrijpen, is het goed om een aantal algemene feiten over het onderwijs op de eilanden te benoemen. Om te beginnen: of kinderen nu leren lezen in het Nederlands of in het Papiaments, vanaf groep 4 is al het onderwijs in principe in het Nederlands. Dat is dus voorlopig de dominante taal in het onderwijs (en trouwens ook bij de overheid). De kinderen die in groep 3 leren lezen in het Papiaments, schakelen dus in groep 4 over naar het lezen in het Nederlands. Maar het omgekeerde geldt ook: als kinderen in groep 3 leren lezen in het Nederlands, gaan ze daarna óók nog leren lezen in het Papiaments. Uiteindelijk leren dus álle kinderen lezen in het Nederlands en het Papiaments, maar de volgorde waarin dat gebeurt kan dus verschillen.

Cognitieve belasting speelt kinderen parten

En juist die volgorde maakt het verschil, laat het onderzoek naar Gil-Marie zien. Voor het decoderen, ofwel het technisch lezen, maakt het niet zoveel uit in welke volgorde kinderen in de beide talen leren lezen. In principe krijgen zij dat decoderen in beide talen toch wel onder de knie. Maar als we kijken naar het begrijpend lezen, is het een heel ander verhaal. Het onderzoek toont aan dat kinderen in groep 4 beter scoren hoger bij begrijpend lezen in het Papiaments dan in het Nederlands. Dat geldt ook voor de kinderen bij wie het technisch leesonderwijs eerst in het Nederlands werd aangeboden. Gil-Marie zegt hierover: “Voordat kinderen naar de kleuterschool gaan, hebben ze nog niet of nauwelijks Nederlands gehoord. Heel veel klanken uit het Nederlands kennen ze dus niet. Als het leesonderwijs start in het Nederlands, leren kinderen dus in wezen lezen in een vreemde taal. Ze moeten letters en klanken gaan samenvoegen, terwijl ze die klanken nog helemaal niet kennen. Het leren lezen in het Nederlands is daardoor voor kinderen in cognitief opzicht zwaarder. Het is een extra belasting voor hun kortetermijngeheugen.”

Niet verbaasd

Dat laat dus blijkbaar zijn sporen na, het zorgt voor een minder stevige basis om uiteindelijk goed begrijpend te leren lezen in het Nederlands. Terwijl dat uiteindelijk natuurlijk wel het doel is: op een zo goed mogelijk niveau begrijpend lezen in het Nederlands. De meest effectieve weg daar naartoe is dus starten met leesonderwijs in het Papiaments.
Was Gil-Marie verbaasd over de uitkomsten van het onderzoek? “Eerlijk gezegd niet”, zegt Gil-Marie lachend. “Mijn moeder was kleuterleidster op Bonaire en zij is er altijd al van overtuigd geweest dat het beter is als kinderen in het Papiaments leren lezen. Ik heb haar nooit iets anders horen zeggen. Zij was een van de eerste leraren die het leesonderwijs in het Papiaments is gaan geven, zodra die mogelijkheid er was. Zij was voor mij een grote supporter om hier onderzoek naar te gaan doen.”

Taalbeleid verder ontwikkelen

Hoewel de onderzoeksresultaten overtuigend laten zien dat het beter is om het leesonderwijs te starten in het Papiaments, zijn er op de eilanden nog steeds veel mensen die vinden dat je moet leren lezen in het Nederlands. Gil-Marie: “Mensen denken vaak dat je dan meer kans hebt om een hoger niveau op de middelbare school te kunnen doen of te gaan studeren. Dat is jammer, want mijn onderzoek laat zien dat juist het Papiaments een cruciale rol speelt in de ontwikkeling van het Nederlands. Het is dus van belang om het Papiaments te benutten en te koesteren. Het zou heel goed zijn als er vervolgonderzoek komt naar het ontwikkelen en systematisch gebruik van een taalbeleid dat de ontwikkeling van zowel Papiaments als het Nederlands ondersteunt.”

Informatie

Back to top